गुण्डाराज र भ्रष्ट अर्थराजनीति

'उसले १९ वर्षको उमेरमा भोट किनबेच गर्न लाग्यो। २५ वर्ष पुग्दानपुग्दै विभिन्न संस्थाका पद खरिद गर्न थाल्यो। यसैबीच एक-दुइटा ज्यानस्यान मार्ने काम पनि गरिसकेको थियो। २८ वर्षको उमेरमा ऊ एउटा शक्तिशाली गिरोहको डन भयो र ३० को उमेरमा त एउटा क्षेत्रको निर्विरोध नेतै भयो। पाँच वर्षपछि ऊ न्यायाधीश बन्यो भने ४० वर्षमा त सांसदै बन्यो। सहरका १० हजार नगरबासीलाई ऊ नामबाटै र २० हजार मानिसलाई अनुहारबाट चिन्थ्यो। जजसलाई उसले कल्याण गरेको थियो, तिनको फेहरिस्तमा उसका कट्टरभन्दा कट्टर शत्रु पनि थिए। एकातिर उसले आफ्ना सहकर्मीमा कोही इमानदार पनि छन् भन्ठान्ने भूल कहिल्यै गरेन, अर्कोतिर उसले पहिल्यैदेखि बेइमान व्यक्तिलाई बेइमानै मान्दै बस्ने महाभूल पनि कहिल्यै गरेन।' 

यो कुनचाहिँ अपराधीको राजनीतिक यात्रा-वृत्तान्त होला? कि कुनै देशको राजनीतिक नेताको आपराधिक इतिहासको वर्णन हो? यहाँ वर्णन गरिएका राजनीतिक नेता वा आपराधिक व्यक्ति अमेरिका, भारत वा नेपालका नेता वा डन त होइनन्? होइन, वास्तवमा यो ईसापूर्वको रोमन गणतन्त्रको एक सांसदको वर्णन हो। यो दुई हजार वर्षअघि रोमन गणतन्त्रका सिनेटर लेन्टेलस ग्रेकसको इतिवृत्तान्त हो। सिनेटर ग्रेकस अमेरिकी लेखक हावर्ड फास्टको प्रसिद्ध ऐतिहासिक उपन्यास 'स्पार्टकस' को एउटा पात्र थियो। हावर्ड फास्टले सिनेटर ग्रेकसमार्फत् रोमन राजनीतिको आपराधीकरण वा अपराधको राजनीतिकरणलाई उदांग्याएका थिए। यस्तै व्यक्तिबाट सीमित वर्गको लाभका लागि चलाइन्थ्यो रोमको राजनीति। कयौं शताब्दीसम्म चलाइएको 'लाभको राजनीति'का कारण आपराधीकरण सघन भएको थियो।

रोमन ग्रेकसले चलाएको लाभको राजनीतिकै छायाँ नेपाली राजनीतिमा पनि देखिन्छ। यहाँका राजनीतिक दलमा पनि सीमित वर्गको हितका लागि राजनीतिको आपराधीकरण गर्ने वा अपराधको राजनीतिकरण गर्ने 'ग्रेकस'को खडेरी छैन। हावर्ड फास्टले एक्काइसौं शताब्दीका नेपाली 'ग्रेकस'बारे लेखे भने नेपाली गुण्डाराजको आयामबारे लेख्न पक्कै भुल्दैनथे। त्यो आयाम हो : पहिले विपक्षीलाई आक्रमण गर, त्यसपछि सबैभन्दा पहिले आक्रमणको निन्दा र दोषीमाथि कारबाहीको माग गर। पहिले मरणासन्न हुनेगरी हमला गर अनि घाइतेलाई भेटेर शीघ्र स्वास्थ्यलाभको कामना पनि गर। घाइते मरिहालेमा चिहानमा सबैभन्दा पहिले फूलको गुच्छा लिएर श्रद्धाञ्जली दिन जाऊ, नभए मृतकको घरमा पत्नीलाई पठाएर गोहीको आँसु चुहाउन लगाऊ। नेपाली गुण्डाराजले अभ्यास गरेको यस्तो 'मानवीय आयाम' स्मरणीय छ। यसको श्रेय एमालेको युथफोर्स, मोरङको जाज्वल्यमान नेतृत्वलाई जान्छ, त्यसलाई राजनीतिक संरक्षणको दोसल्ला ओढाउने वरिष्ठ र प्रभावशाली नेताहरूलाई जान्छ।

एमालेको विघठित मानिने युथफोर्स र गुण्डाराजबीचको नाता खोजकै विषय हो। युथफोर्सको राजनीति कहाँ गएर अपराधको अँध्यारो गल्लीतिर मोडिन्छ अनि अपराधको कुहीगन्धे बाटो कुन राजनीतिक मोडमा जोडिन्छ, अनुसन्धानकै विषय हो। तर अपराधलाई राजनीतिक दोसल्ला ओढाउने र राजनीतिलाई अपराधको टुकुचा बनाउने मामिलामा युथफोर्समात्रै होइन, कुनै पनि युवा संगठन र युवादस्ता पछाडि छैनन्। अपराधको राजनीतिकरण र राजनीतिको अपराधीकरणको सिकार हुने र अरूलाई पनि त्यसको सिकार बनाउनेमा युवा संगठनहरू सबैभन्दा अगाडि छन्। त्यसैले सबैभन्दा बदनाम पनि छन्। यसरी युवा राजनीतिको नदीमा अपराधको ढल मिसाएर राजनीतिलाई नै गुण्डाराज र राजनीतिक नेतालाई डनको पर्याय हुनेगरी बदनाम गर्नसक्नु पनि नेपाली 'ग्रेकस'को महान् योगदान हो। यसले युवा वर्गलाई मात्रै होइन, सामान्य जनतालाई पनि 'फोहोरी राजनीति'को टुकुचाबाट टाढै राख्न मद्दत गरेको छ र त्यही 'फोहोरी राजनीति'को आहालमा डुबेर लाभ लिन सीमित वर्गलाई असीमितरूपमा सघाएको छ। बाहुबलको राजनीति, भ्रष्टतम आचरण र आर्थिक स्वार्थपूर्तिको नीतिको सम्मिश्रणबाट बनेको 'भ्रष्ट अर्थ-राजनीति' यतिखेरको मूलधारको राजनीतिक दर्शन र अभ्यास हो।

बुटले दब्दैन कलम

नेपाली शब्दकोषले दल वा गठ बनाई सीधासाधा व्यक्तिलाई ढाँट्ने, छल्ने, पिट्ने व्यक्तिलाई 'गुण्डा' भनेको छ। राजनीतिज्ञ र गुण्डाहरुबीच भिन्नता छुट्याउन कठिन भयो भने शब्दकोषको यो परिभाषा सहयोगी बन्न सक्छ। 

फिल्ममा मात्र देख्न पाइने गुण्डाराज सातायता मुलुकको दोस्रो ठूलो सहर विराटनगरमा देखियो। यही जेठ २२ गते राति १० बजे पत्रकार खिलानाथ ढकाललाई अपहरण गरेर स्थानीय युथफोर्सका गुण्डाले सांघातिक हमला गरेका थिए। मार्ने भन्दै गुण्डाहरुले कुटिरहेको अवस्थामा फुत्किन नसकेको भए र एक प्रहरी इन्सपेक्टरले चनाखो भएर उद्धार नगरेको भए ढकालको ज्यान जान पनि सक्थ्यो। गुण्डाहरुले उनलाई कुटेर मरणासन्न बनाएका थिए।

जेठ १८ गते मोरङ जिल्ला अदालतमा बन्दी अभिषेक गिरीलाई सफाया गर्ने योजनासाथ गुण्डाहरुबाट सांघातिक आक्रमण भएको थियो। प्रहरीले ११ राउण्ड फायर गरेर भए पनि अदालत परिसरभित्र हुन लागेको हत्या प्रयासलाई विफल बनाएको थियो। मोरङ युथ फोर्सले पत्रकार सम्मेलन गरी अदालत आक्रमणको जिम्मेवारी लिएको थियो। तर, युथफोर्सले गरेको यस्तो ज्यादतीविरुद्ध कसैले बोल्ने र लेख्ने आँट गरेनन्। कतिसम्म भने स्वयं अदालतले पनि आफ्नो मानहानि भएको गुनासो गर्न सकेन। यस घटनाको खोजमूलक समाचार पत्रकार ढकालले नागरिक दैनिकमा लेखे। उनको साहसिक समाचार पढेर पत्रकार, वकिल, प्रहरी र अधिकारकर्मीले समेत जिब्रो टोकेका थिए।

नागरिकमा छापिएको ढकालको त्यस समाचारले विराटनगरमा गुण्डाराज चलाउँदै आएको युथफोर्स र त्यसका नाइके पर्शुराम बस्नेतको किल्लामा भूकम्प ल्यायो। दादागिरी र लुटको स्वर्ग हल्लिएपछि उनीहरु तिमिल्लाउनु स्वाभाविक थियो। अनि उनीहरुले आफ्ना कर्तुतको सिलसिला पत्रिकामा सार्वजनिक नहोऊन् भनेर रोक्ने योजना बनाउन थाले। उनीहरुको पहिलो योजना थियो, ढकाललाई थर्काउने। युथ फोर्सका जिल्ला अध्यक्ष पर्शुराम बस्नेतले जेठ २२ गते दिउँसो मोरङको एमाले जिल्ला पार्टी कार्यालयमा उनलाई बोलाएर 'मेरा बारे समाचार लेखे जे पनि हुन सक्ने' भनी धम्क्याएका थिए। पत्रकारिताको धर्म र निष्ठामा अविचलित ढकाल बस्नेतको धम्कीबाट रत्तिभर डराएनन्। उनले बस्नेत र युथफोर्सको गुण्डागर्दीको इतिहास उधिनेर अर्को समाचार लेखे। आफ्ना कर्तुत एकपछि अर्को गर्दै भण्डाफोर हुन थालेपछि बस्नेतकै योजनाबमोजिम ढकालमाथि भौतिक हमला गरिएको थियो।

पत्रकारिता र गुण्डाको बुट

समाचार लेखेकै भरमा पत्रकारलाई मरणासन्न हुने गरी कुटेर नेताको काखमा लुक्न पाउनुको मजा बेग्लै छ। विराटनगरस्थित नागरिक संवाददाता खिलानाथ ढकाललाई सांघातिक आक्रमण गर्न लगाउने एमाले युवादस्ता युथफोर्स, मोरङका संयोजक पर्शुराम उर्फ कृष्ण बस्नेतले त्यही मजा लिइरहेका छन्। 

उनी नेताको संक्षणमा छन् भन्ने पुष्टि घटनाको आठौँ दिन बितिसक्दा पनि पक्राउ नपरेबाटै हुन्छ। गृहमन्त्री कृष्णबहादुर महराले शनिबार 'घटनाका अपराधी राजनीतिक संरक्षण'मा रहेको बताइसकेका छन्। यसको अर्थ राजनीतिक पोर्टफोलियोमा उनीभन्दा माथि रहेका कुनै पनि नेता बस्नेतको कवच बनेर उभिएका छन्। को हुन् ती नेता? प्रधानमन्त्रीले नै बस्नेतलाई संरक्षण दिइरहेका त छैनन्? यो अतिगम्भीर प्रश्न बनेको छ । आफू बदनाम हुने काममा प्रधानमन्त्री पक्कै पनि लागेका छैनन् भन्ने विश्वास गर्न सकिन्छ। ढुक्क हुने अवस्था छैन। बस्नेतलाई पक्राउ गर्न जति ढिलो हुन्छ त्यति उनी र उनको सरकार बदनाम हुन्छ, यो पक्का हो। यो कुरा प्रधानमन्त्रीले राम्ररी बुझेको हुनुपर्छ। सञ्चारकर्मीलाई गलाएर बस्नेतलाई उन्मुक्ति दिने प्रपञ्च भइरहेको छ। त्यो पनि सरकारको नेतृत्व गरेको दलबाटै। प्रधानमन्त्रीलाई थाहा हुनुपर्छ, यो घटना बस्नेतलाई कारबाही गर्ने विषयसँग मात्र सम्बन्धित छैन। दल र पार्टी शुद्धीकरणसँग पनि जोडिएको छ।

एमाले पोलिटब्युरो सदस्य सुरेन्द्र पाण्डेले जेठ १७ को केन्द्रीय कमिटीमा बुझाएको प्रस्तावको बुँदा न. ६ प्रधानमन्त्रीले पक्कै पढेका होलान्। एमालेका प्रभावशाली नेता केपी शर्मा ओलीविरुद्ध ल्याइएको प्रस्तावको उक्त बुँदामा लेखिएको छ, 'पार्टीभित्र गुण्डा संस्कृतिलाई बढावा दिएको, अपराधीलाई संरक्षण दिएको, ठेक्कापट्टा कब्जा गरेको, भन्सार नाकाबाट तस्करी गराउने गरेको, अपहरणकारीलगायत अपराधीसँग मिलेर आर्थिक भागबण्डा गरेको र अदृश्य ढंगले स्रोत संकलन गरी पार्टी हितविरुद्ध दुरुपयोग गरेको।' नपढेको भए पनि प्रधानमन्त्रीले यो असफल प्रस्ताव राम्ररी पढून्।

सञ्चारकर्मीलाई सांघातिक आक्रमण गर्न लगाउने पर्शुराम बस्नेत पाण्डेका प्रस्तावमा उल्लेखित आपराधिक गतिविधि वा क्रियाकलाप गर्न संरक्षण दिइएको व्यक्ति हुन् भन्दा फरक पर्दैन। यसको पुष्टि बस्नेतका सार्वजनिक भइसकेका विगतका गतिविधिबाट हुन्छ। पाण्डेले आत्मलोचनासहित १८ गते प्रस्ताव फिर्ता लिए पनि उनले दलभित्र उठाएको यो मुद्दा यथार्थ हो। यस्तो कार्यमा ओली संलग्न होलान् नहोलान्, यो आफ्नै ठाउँमा छ। ओली यस्ता आपराधिक गतिविधिमा लागेका व्यक्तिको नेता भएको भए त पाण्डेको प्रस्ताव असफल हुने नै थिएन। तर, पनि पाण्डेले पार्टीभित्र उठाएको यो मुद्दा वास्तविक हो। यो पार्टी शुद्धीकरणसँग जोडिएको छ। एमालेमात्र होइन हरेक दलमा 'पार्टी शुद्धीकण' एउटा ठूलो मुद्दा बनेको छ। प्रधानमन्त्रीले चाहने हो भने बस्नेतलाई कारबाही प्रक्रियामा ल्याएर शुद्धीकरण व्यावहारिकरुपमा थाल्न सक्नेछन्। यो उनका लागि एउटा अवसर पनि हो।

विराटनगर घटना राजनीतिक दलमा मौलाउँदै गएको आपराधिक संस्कृतिको ज्वलन्त उदाहरण बनेको छ। सञ्चारजगत्का लागि पनि यो घटना अवसर र चुनौती बनेको छ। कुन अर्थमा भने हाम्रा दलका नेतालाई पार्टी शुद्धीकरणमा दबाब दिने यो राम्रो अवसर हो। सञ्चारकर्मीसामु बस्नेतजस्ता व्यक्तिलाई संरक्षण दिने पर्दा पछाडिका नेतालाई सार्वजनिक गर्ने चुनौती पनि छ। ती नेताको अनुहार सार्वजनिक गर्नु नै सबैभन्दा ठूलो चुनौती बनेको छ। पार्टी शुद्धीकरणबिना लोकतन्त्र, गणतन्त्र सम्भव हुँदैन। नेपाली सञ्चार जगत् पार्टी शुद्धीकरणका साथै दल, नेता र कार्यकर्ताको नैतिक आचरण सुधारका लागि दबाब सिर्जना गर्ने सबालमा कमजोर साबित भएका छन्। त्यसैको फलस्वरुप बेलाबेला राजनीतिक शक्तिको आडमा ठूल्ठूला अपराध हुने गरेका छन्। विराटनगर घटना पनि त्यसैको उपज हो। 

सर्वसाधारणले राम्ररी बुझेका छन्, दल र पार्टीभित्र आपराधिक मनोवृृत्तिका व्यक्ति पाल्ने संस्कृति मौलाइहको छ। तिनै व्यक्तिको आडमा राजनीति गर्ने र सर्वसाधारण नागरिक र विभिन्न पेसामा संलग्न व्यक्तिलाई कुट्ने, तह लगाउने, हप्तावारी असुल्ने काम भइरहेको छ। यो लोकतान्त्रिक काम होइन। जनताको नाममा राजनीति गर्ने र उनीहरुलाई नै त्रसित पार्ने यो कहाँको लोकतन्त्रको कुन नमुना हो?

पार्टी सञ्चालनका लागि आर्थिक कोष जम्मा गर्न हरेक दलले बस्नेतजस्ता व्यक्ति परिचालन गरिरहेका छन्। एमालेमात्र होइन अहिले सानाठूला सबै दलमा यस्ता व्यक्ति पालिएका छन्। उनीहरूको काम नै डर, त्रास, कुटपिट, अपहरण, गुण्डागर्दी, हत्यालगायत आपराधिक गतिविधि गरेर पार्टी र आफ्नो आर्थिक कोष बलियो बनाउने हुन्छ। पार्टीमा आर्थिक कोषको महत्व जति छ त्यति नै महत्व त्यस्ता आपराधिक मनोवृत्तिका व्यक्तिको छ। त्यसैले हरेक पार्टीमा यस्ता व्यक्तिलाई संरक्षण दिइएको छ। हरेक दलमा यस्ता नेता छन् जसले अपराधी मनोवृत्तिका व्यक्तिलाई संरक्षण गरेर पार्टी खर्च संकलन गरिरहेका छन्। 

सांघातिक आक्रमणमा परेका पत्रकार खिलानाथ ढकालले विराटनगर गएपछि प्राकृतिक साधनस्रोतको तस्करी, ओसारपसारका विषयमा थुप्रै मुद्दा उठाएका छन्। उनले विराटनगरमा जति पनि मुद्दा उठाएका थिए, ती सबैमा बस्नेतको संलग्नता हुनुपर्छ। किनकि अवैध क्रसर उद्योग सञ्चालन, ढुंगागिट्टीको तस्करी, राष्ट्रिय र सामुदायिक वनमा अवैध कटानी तथा तस्करी र जग्गाजमिन कब्जालगायत अधिकांश मुद्दामा उनले कलम चलाएका थिए। उनले उठाएका सबै मुद्दा वा क्षेत्र आपराधिक गतिविधिमा संलग्न व्यक्तिको आर्थिक संकलनको प्रमुख स्रोत हुन्थ्यो। यसले गर्दा पनि बस्नेतलगायत व्यक्ति खिलानाथ ढकालसँग धेरै पहिलेदेखि चिढिएका हुनुपर्छ। ढकालका समाचारहरुबाट उनीहरुलाई सच्चिनुपर्ने अवस्था सिर्जना भइरहेको छ।

आफ्ना प्रतिद्वन्द्वी भनिएका अर्का आरोपित व्यक्तिलाई अदालत परिसरभित्रै गोली हान्न लगाएका बस्नेतले यही घटनाको समाचारलाई बहाना बनाएर खिलानाथमाथि सांघातिक आक्रमण गराएका हुन्। बस्नेतको संरक्षण उनको नाम जोडिएकै दल एमालेले गरेको छ भन्दा फरक पर्दैन। त्यही दलका अध्यक्ष झलनाथ खनाल प्रधानमन्त्री छन्। उनी लाचार छन्। शनिबार साँझ उनले नेपाल टेलिभिजनको प्रत्यक्ष अन्तर्वार्तामा भनेका छन्, 'अत्यन्त निन्दनीय घटना हो यो। यसमा संलग्न व्यक्तिले छुट पाउँदैन।' प्रधानमन्त्रीले एक सातादेखि यही भनिरहेका छन्।

बस्नेतलाई तत्काल प्रहरीको जिम्मा लगाएर आफ्नो दलको साख बचाउने कि संरक्षण दिने? प्रधानमन्त्री ख्याल गर्नुस्, तपाईँका गतिविधि सर्वसाधारणले नजिकबाट नियालिरहेछन्। पोलिटब्युरो सदस्य पाण्डेले पेस गरेको असफल प्रस्तावलाई सम्बोधन गर्ने बेला पनि यही हो .

Subod Gautam : source : Nagarik News